Een volgende topic waarover we kunnen brainstormen is wat men met een moeilijk woord praxeologie noemt, dit is de studie van het menselijke handelen en de aspiraties die zich ontvouwen naarmate we groeien. Veel termen verwijzen naar hetzelfde waardoor een waaier aan begrippen in aanmerking komen, tegelijkertijd kan dit tot enige verwarring leiden, net zoals we - net omwille van deze groeiprocessen - veel nuances kunnen en moeten aanbrengen. In algemene zin, de ontwikkelingspsychologie staat hier centraal, eerder een logisch gevolg van de voorgaande topics, wie of wat bepaalt onze keuze en waarom? Om dit debat luister bij te zetten, is er geen nood om het 'warme wiel' opnieuw uit te vinden, de geesteswetenschap biedt ons een overvloed aan informatie en zienswijzen over het leven en dynamische processen. Zoals altijd kunnen en zullen de meningen verdeeld zijn, ook dat behoort inherent aan het leven en het natuurlijke groeiproces dat we doormaken. Als benchmark opteren we voor de zogeheten 'spiraaldynamiek', het geeft ons een ruim kader waarbinnen het debat gevoerd kan worden.
Navigatie, golven in het leven
Ons ‘zelf’ navigeert door de elementaire golven van het bestaan door gebruik te maken van zijn vermogen zich met elke golf te identificeren en erop mee te drijven naar een soort volledigheid of groter geheel. Het zelf is in staat zich diepgaand te identificeren met een bepaald bewustzijnsniveau, op dat niveau competent te worden en zich er vervolgens uit los te maken (en het te integreren) om dan de stap te zetten naar het volgende, hogere en ruimere niveau en zich daar dan weer mee te identificeren (en dit totdat zijn groeivermogen is uitgeput). Naarmate men vordert op deze persoonlijke ontwikkelingslijn manifesteren zich andere behoeften, een nieuwe categorie ethische waarden en een nieuw zelfbesef. Graves, Beck en Cowan hebben deze niveaus MEMEN genoemd. Een MEME is tegelijk een psychologische structuur, waardesysteem en aanpassingsmodus, die zich op verschillende manieren kan uiten, van wereldbeeld tot manier van kleden en regeringsvorm. De verschillende MEMEN zijn in zekere zin de ‘verschillende werelden’ die voor het zelf toegankelijk worden terwijl dit Zelf zich ten persoonlijke titel langs deze grote spiraal (spiraaldynamiek) van het bestaan ontwikkelt, voortgedreven door zowel zijn innerlijke dynamiek als veranderende levensomstandigheden.
Beck en Cowan gebruiken verschillende namen en kleuren voor deze verschillende niveaus van het zelf, acht in getal. Al mogen we stellen dat deze niveaus ten tijdelijke titel voor eenieder bereikbaar zijn, kunnen deze niveaus ook, al naargelang integratie, blijvend beschikbare capaciteiten en strategieën opleveren die, in de juiste omstandigheden kunnen geactiveerd worden (overlevingsinstincten bijvoorbeeld worden geactiveerd in noodsituaties, het vermogen zich te binden in hechte menselijke relaties enz.). Bovendien zegt Beck, is de spiraal niet symmetrisch maar een rommelig proces, dat eerder uit meervoudige toevoegingen dan uit zuivere typen bestaat (de ene dag is de andere niet). Het zijn mozaïeken, netwerken en mengsels. Binnen deze niveaus onderscheidt men de zgn. ‘onderhoudsniveaus’ , gemarkeerd door ‘het denken van het eerste niveau’ (eerste 6) waarna mogelijks een revolutionaire verschuiving in het bewustzijn plaatsgrijpt, de opkomst van de zgn. ‘zijnsniveaus’ of ‘het denken van het tweede niveau’.
Zelfontwikkelingsniveaus
1. Onderhoudsniveaus
1.1. Archaïsch-instinctief (beige)
Het niveau van de elementaire overleving, de prioriteit ligt bij voedsel, water, warmte, seks en veiligheid. Gebruikt gewoonten en instincten alleen om te overleven. Het onderscheidende zelf is nog nauwelijks ontwaakt en aanwezig. Gaat overlevingsrelaties aan om het leven in stand te houden. Wordt aangetroffen in de eerste menselijke samenlevingen, pasgeboren baby’s, seniele ouderen en Alzheimerpatiënten in een gevorderd stadium, dakloze psychiatrische patiënten, hongerende massa’s, mensen die lijden aan posttraumatische stresstoornis. (geschat op 0.1 % van de bevolking, nooit in machtsposities)
1.2. Magisch-animistisch (paars)
Het denken is animistisch, de aarde wordt bevolkt door magische geesten, goed en slecht, die met hun bezweringen geluk en ongeluk kunnen brengen en zo de loop der gebeurtenissen bepalen, vormt etnische stammen. De geesten leven in voorouders en houden de stam bij elkaar. Verwantschap en afstamming zijn bepalend voor politieke banden. Klinkt ‘holistisch’ maar is in werkelijkheid atomistisch. Wordt aangetroffen in geloof in voodoo en vervloekingformules, bloedbroederschap, oude vetes, geluk brengende amuletten, familieriten, magisch etnische opvattingen en bijgeloof. Sterk aanwezig in derdewereldlanden, bendes, sportteams en de ‘stamcultuur’ van bedrijven (geschat op10 % van de bevolking, 1 % van de macht)
1.3. Machtsgoden (rood)
Eerste manifestatie van een zelf dat zich onderscheidt van de stam, sterk, impulsief, egocentrisch en heldhaftig. Mythische geesten, draken, wilde beesten en machtige mensen. Feodale heren beschermen hun onderdanen in ruil voor gehoorzaamheid en arbeid. De grondslag van feodale rijken – macht en uiterlijk vertoon. De wereld is een oerwoud vol bedreigingen en roofdieren. Overmeestert, is te slim af en domineert, geniet volop van zichzelf zonder spijt en gewetensbezwaren. Wordt aangetroffen in de opstandigheid van peuters tussen twee en drie jaar, rebellerende pubers, de mentaliteit van het bedreigde grensgebied, feodale koninkrijken, epische helden, James Bond, boosdoeners, gelukzoekers, het ongeremde leven van rockzangers, Attila de Hun, Lord of the Flies (geschat op 20 % van de bevolking, 5 % van de macht).
1.4. Conformistische regels (blauw)
Het leven heeft betekenis, richting en doel, resultaten worden bepaald door een almachtige Ander of Orde. Deze gewettigde Orde legt een gedragscode op gebaseerd op absolutistische en onveranderlijke principes van ‘goed’ en ‘kwaad’. Het schenden van de code en de regels heeft ernstige, soms blijvende gevolgen. Gehoorzaamheid aan de code levert beloningen op voor hen die loyaal zijn. De grondslag van oude naties, starre maatschappelijke hiërarchie, paternalistisch, er is maar één weg en maar één juiste visie op de dingen. Handhaving van het rechtmatig gezag, impulsiviteit wordt in bedwang gehouden door schuldgevoel, concreet letterlijke fundamentalistische opvattingen, gehoorzaamheid aan de regels van de Orde. Vaak ‘religieus’ (in de zin van mythisch lidmaatschap) maar kan ook seculiere of atheïstische Orde of Zending zijn. Wordt aangetroffen in puriteins Amerika, confucianistisch China, Dickensiaans Engeland, de discipline van Singapore, de code van eer en ridderlijkheid, liefdadigheid, islamitisch fundamentalisme, padvinderij, de ‘moral majority’, patriottisme (geschat op 40 % van de bevolking, 30 % van de macht)
1.5. Wetenschappelijk presteren (oranje)
In deze golf ‘ontsnapt’ het zelf aan de ‘kuddegeest’ van blauw en gaat op zoek naar waarheid en betekenis in individualistische termen – hypothetisch deductief, experimenteel, objectief, mechanistisch, operationeel – ‘wetenschappelijk’ in de typische zin van het woord. De wereld is een rationele en goed gesmeerde machine met natuurwetten die doorzien, beheerst en voor eigen doeleinden gemanipuleerd kunnen worden. Sterk prestatiegericht, vooral om materieel voordeel te halen (in de Verenigde Staten ten minste). De wetten van de wetenschap beheersen de politiek, de economie en de gebeurtenissen in het menselijk leven. De wereld is een schaakbord waarop de winnaar zijn positie ten opzichte van de verliezer versterkt. Pragmatisch bondgenootschappen, manipulatie van de grondstoffen van de aarde om strategisch voordeel te bereiken. Grondslag van de corporatieve staatsvorm. Wordt aangetroffen in de Verlichting, Atlas Shrugged van Ayn Rand, Wall Street, de Rivièra, opkomende middenklassen overal ter wereld, de mode industrie, jacht op trofeeën, kolonialisme, de Koude oorlog, materialisme, liberaal eigenbelang (geschat op 20 % van de bevolking, 50 % van de macht).
1.6. Het sensitieve zelf (groen)
Eerlijke verdeling van geld en goederen, menselijke relaties, milieubewustzijn, netwerken. Het menselijk denken moet worden bevrijd van hebzucht, dogmatiek en verdeeldheid, kil rationalisme maakt plaats voor gevoeligheid en verantwoordelijkheidsbesef, koestering van de aarde, Gaia, leven. Tegen hiërarchieën, gaat laterale relaties aan. Een poreus zelf, een relationeel zelf, op elkaar inspelen van de leden van de groep. Nadruk op dialoog en relaties, grondslag van collectieve gemeenschappen (dat wil zeggen vrijwillige verbintenissen van gemeenschappelijke gevoelens en ideeën). Komt tot beslissingen door verzoening en consensus (keerzijde is eindeloos praten en een onvermogen besluiten te nemen). Vernieuwt spiritualiteit, brengt harmonie en verrijkt de menselijke mogelijkheden, sterk egalitair, antihiërarchisch, pluralistische waarden, maatschappelijke structuur van realiteit, diversiteit, multi-culturaliteit en relativistische waarden. Men noemt dit wereldbeeld wel eens pluralistische relativisme. Subjectief, niet-lineair denken, geeft blijk van meer affectieve warmte, gevoeligheid en verantwoordelijkheidsbesef voor aarde en haar bewoners. Wordt aangetroffen in diepgaand ecologisch inzicht, postmodernisme, Nederlands idealisme, Rogeriaanse psychotherapie, Canadese gezondheidszorg, humanistische psychologie, bevrijdingstheologie, Wereldraad van Kerken, Greenpeace, bewegingen voor de rechten van dieren, ecofeminisme, postkolonialisme, Foucault/Derrida, politiek correct gedrag, bewegingen die streven naar grotere verscheidenheid, mensenrechtenbewegingen, ecopsychologie (geschat op 10 % van de bevolking, 15 % van de macht)
Kwantumsprong
Na de voltooiing van de groene Meme is het menselijk bewustzijn zover dat het de kwantumsprong kan maken naar het ‘denken van het tweede niveau’. Clare Graves noemde dit de ‘grote sprong (…) naar de overzijde van een kloof met een enorme betekenisdiepte’. Het komt erop neer dat het bewustzijn van het tweede niveau zowel verticaal als horizontaal kan denken, gebruik makend van de hiërarchieën en heterarchiën. Men kan voor het eerst evident vat krijgen op het totale spectrum van de innerlijke ontwikkeling en gaat daardoor zien dat elk niveau, elke meme, elke golf van cruciaal belang is voor de gezondheid van de spiraal in haar geheel. M.a.w omdat elke golf ‘overstijgen en omvatten’ is, is elke golf een essentiële component van alle volgende golven en moet daarom elke golf aanvaard en gekoesterd worden. Bovendien kan elke golf geactiveerd of gereactiveerd worden al naargelang de omstandigheden van het bestaan. In een noodsituatie kunnen we de machtsdrift rood activeren, in reactie op chaos zullen we de blauwe orde activeren, als we op zoek zijn naar een nieuwe baan hebben we de oranje prestatiedrang nodig, in ons huwelijksleven en in de omgang met vrienden hebben we behoefte aan het groen van de hechte band met andere mensen. Echter, geen van de Memen kan op zich het bestaan van de andere mensen werkelijk op waarde schatten aangezien elk van deze Memen van het eerste niveau denkt dat zijn wereldbeeld het juiste of beste perspectief is. Op provocaties reageert ze negatief en wanneer ze zich bedreigd voelt haalt ze uit, gebruik makend van machtsmiddelen. De blauwe orde voelt zich slecht op zijn gemak met de rode impulsiviteit, de oranje prestatiegerichtheid beschouwt de blauwe orde als een doetje en de groene behoefte aan relaties als weeïg en sentimenteel. Het groene egalitarisme heeft moeite met uitblinkers en rangorde op basis van waarde, totaalbeelden en alles wat een autoritaire indruk maakt. Groen reageert daarom sterk op blauw, oranje en alles wat postgroen is.
Verinnerlijking
Dit alles verandert in het denken van het tweede niveau. Omdat het bewustzijn van het tweede niveau volledig op de hoogte is van de innerlijke ontwikkelingsstadia – zelfs al kan het dit niet in technische termen formuleren – doet het een stap terug om zicht te krijgen op het totaalbeeld. Het denken van het tweede niveau doorziet dus de noodzaak van alle mensen als een gevolg van de eerder vermelde bewustzijnsprong (kwantumsprong). Gebruik makend van wat we visielogica kunnen noemen, denkt de bewustheid van het tweede niveau in termen van de totale spiraal van het bestaan en niet uitsluitend in termen van een willekeurig niveau. Wanneer de groene meme gebruik maakt van de vroege of beginnende visielogica om zicht te krijgen op de talloze systemen en contexten die er in verschillende culturen voorkomen, zal het denken van het tweede niveau een stap verder gaan en begint die pluralistische systemen te integreren tot integrale en holistische spiralen en holarchieën (Beck en Cowan zeggen van het denken van het tweede niveau dat het met ‘holonen’ werkt). Deze holarchieën omvatten zowel innerlijke als uiterlijke ontwikkelingslijnen in zowel horizontale als verticale dimensies hetgeen resulteert in een meerlagige meerdimensionale, zeer holarchische visie. Het denken van het tweede niveau vertoont twee hoofdgolven – die overeenkomen met wat we de midden en de late visielogica kunnen noemen, de ‘zijnsniveaus’.
2. Zijnsniveaus
2.1. Integrerend (geel)
Het leven is een caleidoscoop van natuurlijke hiërarchieën (holarchieën), systemen en vormen. Flexibiliteit, spontaniteit en functionaliteit hebben de hoogste prioriteit waarbij verschillen en meervoudigheid kunnen geïntegreerd worden tot onderling afhankelijke natuurlijke stromen. Egalitarisme wordt, als dat gepast is, aangevuld met natuurlijke maten van uitmuntendheid. Kennis en competentie zouden belangrijker moeten zijn dan klasse, macht, status of groepering. De heersende wereldorde is het resultaat van het bestaan van verschillende niveaus van de realiteit (Memen) en de onvermijdelijke patronen van verplaatsing langs de spiraal, naar boven en naar beneden. Een goed bestuur vergemakkelijkt het ontstaan van entiteiten door niveaus van toenemende complexiteit (concentrische hiërarchie).
2.2. Holistisch (turkoois)
Een universeel holistisch systeem, holonen/golven van integrerende energieën, verenigt gevoel met kennis, meervoudige niveaus verweven tot één bewust systeem. Universele orde, maar op een levendige, bewuste manier en niet gebaseerd op regels van buitenaf (blauw) of verbondenheid met de groep (groen). Een ‘grote éénwording’ behoort tot de mogelijkheden, in theorie en praktijk. Impliceert soms het ontstaan van een nieuwe spiritualiteit als een web van het totale bestaan. Het turkoois denken maakt gebruik van de gehele spiraal, het ziet verscheidene niveaus van interactie, bespeurt de harmonie, mystieke krachten en alles doordringende stroomtoestanden die zich in elke organisatie manifesteren.
Omdat slechts 1 procent van de bevolking denkt volgens het tweede niveau (en slechts 0,1 % zich in het turkoois niveau bevindt), is bewustzijn van het tweede niveau betrekkelijk zeldzaam omdat het de ‘voorhoede’ van de collectieve menselijke evolutie is. Beck en Cowan noemen voorbeelden die variëren van de noösfeer van Teilhard de Chardin tot de groei van de transpersoonlijke psychologie, waarvan de frequentie tijdens het proces duidelijk toeneemt – met nog hogere Memen in het vooruitzicht…. (?) Tegelijkertijd zal duidelijk worden dat het denken van het tweede niveau bij zijn ontstaan veel weerstand moet overwinnen van het denken van het eerste niveau. In werkelijkheid strijdt een versie van de postmoderne groene meme met haar pluralisme en relativisme actief voor het ontstaan van een meer integrerende en holarchische manier van denken. In functie van de doorgaans conflictueuze interacties tussen de verschillende Memen zien we nu, omwille van de evolutie die zich aanbiedt, meer en meer een wereldbeeld waarbij gestreefd wordt naar de (h)erkenning van deze verschillende niveaus teneinde verschillende conflicthaarden te neutraliseren. Zoals Graves, Beck en Cowan hebben aangetoond is de wereld zonder het tweede niveau denken voorbestemd slachtoffer te blijven van een wereldwijde ‘auto-immuunziekte’.
(02) vorige
(04) volgende