Tot zover hebben we een aantal innovatieve ideeën geopperd die als zaadjes kunnen gezien worden, om te kunnen groeien hebben ze water en aandacht nodig. Deze metafoor geeft aan dat een idee - hoe nobel ook - slechts kan doorstromen als er meer ontvankelijkheid voor bestaat. Voor wie hier pas inschakelt, het 'interludium' zien we als een breekpunt in het zelfonderzoek, vanaf hier kunnen we de abstractie op een pragmatischer manier vertalen. Op deze manier trachten we de maatschappelijke relevantie duidelijker te stellen, vooral de sociale impact zal hier van belang zijn. De menselijke keuze bepaalt in welke richting we evolueren, elke keuze kent z'n specifieke gevolgen, goedschiks of kwaadschiks. In deze bijdrage richten we de aandacht op de 'staatsschulden', we openen met een aantal passages die we op wikipedia terugvinden, deze brengen ons in de juiste sfeer.
Definitie
Volgens het Verdrag van Maastricht is de staatsschuld de nominale waarde van alle aan het einde van een periode (jaar, trimester) uitstaande brutoverplichtingen van de overheid, met uitzondering van de verplichtingen waarvan de corresponderende financiële activa door de overheid worden aangehouden. Deze verplichtingen hebben betrekking op chartaal geld en deposito's, effecten met uitzondering van aandelen (exclusief financiële derivaten) en leningen, overeenkomstig de definities van ESR 95.
Ontstaan staatsschuld
Een staatsschuld ontstaat door een opeenstapeling van tekorten, omdat er, jaar na jaar, meer wordt uitgegeven dan er inkomsten (voornamelijk belastingen) zijn. Wanneer een overheid in een jaar dus meer geld uitgeeft dan er binnenkomt, wordt dit het begrotingstekort genoemd. Bij de uitgaven in dat jaar zijn dan de aflossingen van de staatsleningen meegerekend. Als er geleend moet worden om bestaande leningen af te lossen, zoals bij een begrotingstekort het geval is, loopt de staatsschuld op. Er bestaat ook het begrip financieringstekort. Dit begrip geeft aan in hoeverre de staatsschuld toeneemt of afneemt. Een staat kan een staatsschuld scheppen door geld te lenen bij particulieren, bedrijven, organisaties en andere staten. Dit gebeurt meestal door de uitgifte van staatsobligaties. In Nederland leende de staat tot 1995 vooral bij pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen; nadien vrijwel altijd via obligaties. Obligaties lopen over het algemeen 10 jaar, maar zowel in het verre als recente verleden zijn ook obligaties met veel langere looptijden succesvol geplaatst. Leningen met een looptijd van 100 jaar kwamen rond het begin van de twintigste eeuw voor. Later zijn, vooral door de toegenomen vraag naar langer lopende waardepapieren, verschillende Europese overheden overgegaan tot het uitgeven van obligaties met een looptijd van 30 jaar.
Staatsschuld in beschouwing tot bbp
De staatsschuld raakt niet 'ontspoord' als het overheidstekort constant is in verhouding tot het bruto binnenlands product (bbp). De schuldquote convergeert naar de verhouding tussen de tekortquote en de nominale groeivoet. Bij een permanent overheidstekort van 1% van het bbp en een bbp-groei van 5% tendeert de schuldquote dus naar 20% en bij een begrotingsevenwicht, waarbij de uitgaven gelijk zijn aan de inkomsten, naar nul. Rekenkundig is de ratio van de Maastrichtnorm: mits het tekort maximaal 3% en de nominale bbp-groei minimaal 5% bedraagt, is de schuld 'houdbaar' op maximaal 3/5 ofwel 60%.
Verminderen staatsschuld
Men kan de staatsschuld terugdringen door of te bezuinigen, dus de uitgaven te verminderen, of de inkomsten (belastingen) te verhogen. Dit is een door de politiek bepaalde keuze. Een rol speelt ook het tekort of het overschot op de betalingsbalans. In een open economie - een land met veel buitenlandse handel - kan er geld naar het buitenland wegvloeien door meer te importeren dan te exporteren, waardoor de bezittingen in het land afnemen of de schulden toenemen. Omgekeerd kan geld vanuit het buitenland toevloeien waardoor de bezittingen in het land toenemen of de schulden afnemen. Er vloeien al vele decennia grote hoeveelheden geld naar Nederland toe uit de buitenlandse opbrengst van het aardgas, dat maakt de staat als grootaandeelhouder van de NAM wel rijker. Andere exportbaten komen in eerste instantie terecht bij de winsten van bedrijven, de privé-inkomens of de privévermogens. De belasting die de staat hierover heft, komt wel de staat ten goede. Een overschot op de betalingsbalans genereert dus, indirect, ook inkomsten voor de staat. (einde citaat)
Reverse Debt System (RDS)
Hoe deze schulden worden opgebouwd en welke meetinstrumenten er zijn om ze als 'toelaatbaar' te beschouwen, mag interessant zijn om weten. Nog interessanter is hoe we deze schulden terug kunnen afbouwen, staatsschulden hebben immers een impact op de totale samenleving, door de verwevenheid is dit niet slechts een lokaal gegeven dan wel mondiaal te beschouwen. Elk fragment (land, stad, gemeente ...) ontwikkelt hiervoor een aparte strategie die - op een of andere manier - de reële economie treft, de bevolking heeft er dan ook alle belang bij om tot een 'best practice' methode te komen. Als we wikipedia als referentie nemen dan wordt nergens gewag gemaakt van alternatieve wegen zoals het 'Reverse Debt System' daartoe gerekend kan worden. Wanneer we deze optie wel zouden toevoegen dan ontstaat een heel andere situatie, een situatie die onvergelijkbaar anders is. Pro forma nog een lijst van landen naar staatsschuld, dit geeft ons meer voeling met bedragen en de magnitude van het 'schuldencomplex'.
Flexibiliteit
Het grote voordeel van het RDS is dat de schuldrelatie ontbonden wordt, het afboeken van de schuld en het overhevelen van de vordering kunnen immers afzonderlijk doorgevoerd worden. Op deze manier kan elke economische agent afzonderlijk benaderd worden volgens nader te bepalen criteria. Door deze ontkoppeling wordt vermeden dat het failliet van de ene ook de andere in problemen brengt, het biedt ons een ongekende flexibiliteit. Tegelijkertijd wordt duidelijk dat we ook een onderscheid kunnen maken in de verschillende soorten schuld, een partiële benadering laat toe om de aandacht te vestigen op de staatsschuld enkel. Dynamisch of methodisch kunnen we steeds hetzelfde beeld als referentie gebruiken, welke optie het finaal wordt is een kwestie van (mondiale) afspraken en de bereidheid om een aantal overtuigingen radicaal te herzien.
Verbeeldingskracht
Het schuldencomplex zit diepgeworteld in heel onze samenleving, het aantal scenario's of verbindingen is quasi oneindig. Door de miljoenen transacties die bliksemsnel en continu doorheen het netwerk razen, leent een balans zich om een momentopname op te maken om vervolgens de strategie bij te stellen. Binnen het kader van de staatsschulden zijn er verschillende schuldeisers, dit kan gaan over andere staten, organisaties, centrale banken en/of de bevolking. In de eerste plaats brengen we terug het RDS in herinnering, de spelers kunnen we vrij invullen naargelang het scenario, dit is een kwestie van inlevingsvermogen en verbeeldingskracht. Een facultatief voorbeeld:
Miljoenen mensen (tragische absurditeit)
In dit geval heeft speler (A) geen schuld meer, toch staat voor speler (E) de vordering nog steeds open. In omgekeerde zin, speler (D) heeft geen vordering meer, de schuld van speler (B) staat nog open. Belangrijk is dat de schuldeisers geen kapitaalsverlies leiden, noch kunnen wanbetalers nieuwe investeringen in de weg staan. We kunnen ons nu voorstellen dat elke staat z'n schulden op deze manier kan/mag aflossen, een mondiale hersteloperatie die slechts tot stand kan komen als hier ook de politieke wil voor gevonden wordt. Het idee is eenvoudig, de oefening vereist principieel twee nieuwe rekeningen in het boekhoudstelsel, enerzijds 'reset (staats)schuld (EV3)', anderzijds de 'sociaal duurzame kas (M3)' die als transformerende attractor in het leven geroepen wordt. Voor het aflossen van de staatsschuld gebruiken we de twee boekingen in combinatie met elkaar, elke schuldeiser boekt zijn respectievelijke deel, finaal voor het geheel van de staatsschuld die hiermee dan ook tot nihil herleid wordt. Dit wil zeggen dat niet enkel de schuldeisers hun kapitaal terug op de rekening ontvangen, tegelijkertijd is ook de totale bevolking bevrijd van deze last. Anders gezegd, het RDS treft miljoenen mensen in positieve zin, in het verlengde kan politiek zich meer bezighouden met haar kerntaken, het dienen van de bevolking zoals het in diverse manifesten opgenomen staat.
Algemeen belang (democratie)
Op z'n zachtst gezegd brengt het RDS ons in een moeilijk parket, het valt enerzijds niet te ontkennen dat we - technisch gezien - alle staatsschulden kunnen herleiden tot nihil, anderzijds stelt het onze democratie ernstig in vraag. Lokaal gezien spreken we over miljoenen, mondiaal gaat het over miljarden mensen die 'geteisterd' worden door deze schuldenproblematiek. Een democratie is een systeem dat oog houdt voor het algemeen belang, het RDS voorziet in de mogelijkheid dat belang gunstig te stemmen waardoor de hedendaagse democratie als niet-democratisch gezien kan worden. Kunnen/mogen we dan spreken over een doelbewuste misleiding van de bevolking of is er meer aan de hand? Hoe dienen we dit morele dilemma te interpreteren en hoe gaan we hier vervolgens mee om? Wordt het nu zaak om naar schuldigen te zoeken en/of kiezen we resoluut naar co-creatieve samenwerking binnen het kader van het 'evolutionaire imperatief'? Deze netelige kwestie laten we in het midden ter reflectie, ons gevoel zegt alvast dat co-creatieve samenwerking een heilzamer pad betreft. Ook dat is een kwestie van afweging en drijfveer, het zoeken naar schuldigen impliceert opnieuw strijd en onvrede, tegengesteld aan het progressieve herstel dat binnen onze ambities ligt. Hoe langer we hiermee talmen, hoe hoger het risico op een mondiale catastrofe. Voor het debat voegen we - als interludium - twee vingerwijzingen toe, enerzijds in reflectie naar de werking van de menselijke psyche, anderzijds een mechanistischer beschouwing vanuit de systeemwetenschappen. Binnen dit kader gaan ze hand in hand, het RDS kan immers beschouwd worden als een 'kleine fluctuatie' die ons traditionele denken verstoort.
Meningsconflict (rationalisering)
Cognitieve dissonantie is een psychologische term voor de onaangename spanning die ontstaat bij het kennisnemen van feiten of opvattingen die strijdig zijn met een eigen overtuiging of mening, of bij gedrag dat strijdig is met de eigen overtuiging, waarden en normen. Het gaat met andere woorden om de perceptie van onverenigbaarheid tussen twee cognities, waarbij het woord cognitie kan slaan op kennis, houding, emotie, geloof of gedrag. Volgens de theorie voelen mensen een sterke drang om dissonanties te verkleinen door hun opvattingen of gedrag aan te passen of te rationaliseren. Het tegenovergestelde van cognitieve dissonantie is cognitieve consonantie.
Chaostheorie (vlindereffecten)
In de moderne systeemtheorie bepaalt chaos de toestand van een systeem waarin zijn stabiele cycli plaatsruimen voor complexe, schijnbaar ordeloze gedragingen. Een chaos-venster is een periode waarin iedere invloed of prikkel van buitenaf tot dusdanige proporties kan worden ‘opgeblazen’ dat bestaande tendensen erdoor worden veranderd en er nieuwe tendensen ontstaan. Het ‘chaospunt’ is de cruciale toestand waarop tendensen die tot de huidige toestand van het systeem hebben geleid ineenstorten en het systeem niet meer kan terugkeren tot zijn vroegere toestanden en gedragsmodi, maar onomkeerbaar wordt gelanceerd langs een traject met een aangepaste structuur en bijhorende modus operandi.
Solo slim (casus)
In een ideale wereld vinden we ook een mondiale consensus om het RDS in de praktijk om te zetten, dit vergt een degelijk transformatieplan om niet in nog meer chaos te belanden dan het geambieerde herstel. Of een dergelijke consensus ook bereikt kan worden is - net omwille van alle turbulentie - nog maar de vraag. Een interessante casus is dan ook een 'solo slim' scenario waarbij één land het voortouw neemt, in hoeverre kan een dergelijke actie anderen 'charmeren' tot hetzelfde om zodoende het herstelproces te 'forceren'? Ook voor deze oefening is een gezonde dosis verbeeldingskracht noodzakelijk, wat bedoelen we? Stel u voor dat een regering besluit om in te tekenen op het idee en ze boekt de volledige schuld weg naar de rekening 'reset staatsschuld (EV3)'. Voor de schuldeisers staat de vordering nog op de balans maar de betrokken overheid komt haar verplichtingen niet na, geen prettige gedachte. Het RDS (en daarmee ook de regering) voorziet wel de optie om de vordering over te boeken naar de rekening 'sociaal duurzame kas (M3)' waardoor het 'schuldencomplex' - stilaan maar zeker - in het 'niets' verdwijnt. Als denkexperiment wordt het zeer interessant om dit scenario te simuleren, welke impact heeft deze 'solo slim' actie op het totale netwerk? Wat betekent dit voor onze samenleving en hoe gaan we verder?
(22) vorige
(24) volgende