Het verloren arbeidersparadijs van Keynes

[Werner]

Wat ging er mis?

Een werkweek van vijftien uur en een toch een hoog welvaartsniveau, zo zou de 21ste eeuw er uit zien volgens de visionaire econoom John Maynard Keynes. Ondertussen laat D66 een proefballonnetje op over herinvoering van de 40-urige werkweek en gaat de pensioenleeftijd naar 67 jaar. Wat ging er mis? Keynes is vooral bekend van zijn Algemene Theorie van Werkgelegenheid, Interest en Geld, een verhandeling uit 1936 waaruit de huidige economen en politici veelvuldig citeren. Zes jaar eerder schreef hij een minder bekend essay: De economische mogelijkheden voor onze kleinkinderen. Daarin maakt Keynes een onderscheid tussen werkloosheid als gevolg van een tijdelijke economische neergang en 'technologische werkloosheid', schrijft Engelse emeritus hoogleraar politieke economie aan de Warwick University, Robert Skidelsky op de internationale debatsite Project Syndicate. Technologische werkloosheid omschrijft Keynes als het verdwijnen van banen door industrialisering en automatisering. Niets om je ongerust over te maken, vond de vermaarde econoom. De werkloosheid die zou optreden dankzij de technologische vooruitgang was een vrijwillige. Het zou ons moeten bevrijden van het economische probleem van schaarste dat de mensheid al zo lang aan een zwoegend bestaan ketent.

Machinerie

"Machines vervingen in rap tempo menselijke arbeid en stelden ons een enorme stijging van de productiviteit in het vooruitzicht voor slechts een fractie van de menselijke inspanningen", schrijft Skidelsky. Daarom zouden mensen in de 21ste eeuw volgens Keynes nog maar vijftien uur in de week hoeven te werken. In die uren zouden wij alles kunnen produceren wat we nodig hadden, met dank aan de machines. En jazeker, vergeleken met honderd jaar geleden werken we minder, hebben we langere vakanties, leveren we minder fysieke arbeid en leven we langer. Maar in breder verband is de profetie van Keynes niet vervuld, stelt Skidelsky vast. De afgelopen decennia nam de vrije tijd nauwelijks toe. Als deze al toenam was dat onvrijwillig vanwege het verlies van een baan. We zijn, kortom, niet in staat gebleken onze technologische vooruitgang om te zetten in meer vrije tijd. Voornaamste reden is "dat het leeuwendeel van de productiviteitswinsten van de afgelopen dertig jaar terecht zijn gekomen bij de beter bedeelden."

Krankzinnigheid

Dat was vooral het geval in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië waar de rijken veel rijker zijn geworden en het inkomen van de gewone man stagneerde. "De meeste mensen zijn dus niet vier of vijf keer beter af dan zij in 1930 zouden zijn geweest", stelt Skidelsky vast. Maar volgens de Britse emeritus hoogleraar speelt er nog iets anders. Het huidige kapitalisme gedijt bij almaar meer consumeren. "Aristoteles kende onverzadigbaarheid alleen als een persoonlijk gebrek", doceert Skidelsky. "Hij had geen flauw idee van de collectieve, politiek geregisseerde onverzadigbaarheid die we economische groei noemen. De beschaving van 'altijd meer' zou op hem zijn overgekomen als morele en politieke krankzinnigheid." En op een bepaalde manier ook economische krankzinnigheid, voegt Skidelsky daar aan toe. Niet alleen omdat we binnenkort tegen de natuurlijke grenzen van onze groei aanlopen, maar ook omdat we niet eindeloos kunnen snijden in arbeid. "Die weg leidt tot een splitsing van de samenleving in een minderheid van producenten, professionals, toezichthouders en financiële speculanten aan de ene kant en een meerderheid van knechten en werklozen aan de andere kant."

Klassiek dilemma

Zo'n tweedeling leidt tot een klassiek dilemma, stelt Skidelsky. Want hoe zijn stagnerende inkomens te rijmen met een economie die draait op meer en meer consumeren? Het antwoord van de afgelopen jaren was lenen. Maar lenen, dat heeft geleid tot de huidige schuldencrisis. Willen we voortgaan met een succesvolle automatisering van onze productie, dan moeten we onze houding tegenover consumeren, werk, vrije tijd en inkomensverdeling heroverwegen, stelt Skidelsky. Blijft die heroverweging uit, dan "zal herstel van de crisis slechts een voorbode zijn van nieuwe verpletterende calamiteiten".

http://www.trouw.nl/tr/nl/4504/Economie ... ynes.dhtml