We horen het vaak zeggen 'het zit in kleine dingen', een stelling die we op verschillende niveaus kunnen beschouwen. In relatie tot maatschappelijke problemen kunnen we de proef op de som maken middels een casus, op deze manier kunnen we de theorie een praktischer invulling geven. In dit topic gebruiken we onze verbeeldingskracht, in hoeverre mogen we geloof hechten aan wat systeemwetenschappers ons berichten? Binnen de rijke schat aan onderzoeksmateriaal kunnen we beroepen op een aantal benchmarks, in dit geval 'het verschijnen van innovaties'. In dit exploot wordt verwezen naar 'terloopse opmerkingen' die tot 'grootse' veranderingen kunnen leiden op voorwaarde dat hier ook aandacht en ontvankelijkheid voor gevonden kan worden. In de systeemwetenschap is dit een gekend fenomeen en vaak benoemd als 'vlindereffecten', dit zijn 'attractors' die een systeem in deze of gene richting kunnen stuwen.
Premisse
De wellicht gewaagde premisse is dat het 'Reverse Debt System' (RDS) als een 'vlindereffect' gezien kan worden, onder het motto 'ongekend is onbemind' gaan we na of we deze stelling ook hard kunnen maken. Anders gezegd, het is leuk en aardig om allerhande verklaringen en postulaten te opperen, het is nog een ander om ze maatschappelijk te valoriseren opdat diverse problemen geneutraliseerd en overstegen kunnen worden. Andersom, als verklaringen slechts verklaringen blijven dan kunnen we wellicht een oneindige reeks aan soortgelijke verklaringen opmaken, handig om weten maar we schieten er uiteindelijk niets mee op. Een dergelijke houding is weinig respectvol jegens al diegenen die zich überhaupt gewaagd hebben aan een dergelijk onderzoek, hierdoor wordt wetenschap gereduceerd tot een verzameling verklaringen zonder toepassing van 'het weten' (bewustwording) dat hieruit geventileerd kan worden. In deze casus 'solo slim' nodigen we uit om te simuleren hoe een actie van één partij een invloed kan hebben op het totale netwerk van onze samenleving. Het doel is vreedzaam, een wereld waarin toekomstcompetenties volwaardig gevaloriseerd worden, een naar onze mening evident evolutionair verhaal, een kwestie van normen, waarden en ethiek.
In concreto
Arrogantie kan ons aangemeten worden door ons te willen meten met Einstein, hij stelde dat de mensheid haar problemen niet opgelost krijgt binnen hetzelfde soort denken dan waarin ze veroorzaakt worden. Respectvol en in alle bescheidenheid kunnen we wel z'n stelling op waarachtigheid toetsen, het 'Reverse Debt System' is daar een nobele (gewaagde?) poging toe. Via een weg van deductie en fragmentatie kunnen we een aantal dynamieken tot hun essentie herleiden, dit leidt tot een vereenvoudigd beeld van de werkelijkheid. Temidden een wereld die als een gigantisch kluwen overkomt, mag een dergelijke methode misschien als 'naïef' gepercipieerd worden, simpel en eenvoudig zijn echter twee verschillende dingen. Waarom dat zo is mag blijken uit het beeld dat we hieruit kunnen ventileren, het laat toe om een kleine wijziging aan te brengen aan het systeem dat we op basis van menselijke afspraken hanteren. Nieuwe afspraken zijn derhalve mogelijk, aansluitend op de vingerwijzing van Einstein kunnen we alle schulden laten wegvloeien naar het spreekwoordelijke 'niets' waar ze a priori uit voortkomen. Deze methode impliceert daadwerkelijk een andere manier van denken, een denkpiste die - als ware het een wonder - heel de wereld verlost van virtuele getallen in boekhoudkundige hokjes.
Heden
De hedendaagse systeemconfiguratie impliceert een 'concurrentiemodus' en heeft ons in versneld tempo welvaart opgeleverd, de uitwas resulteert in een gigantische schuldenberg. Het goede en het slechte nieuws zit schijnbaar in dezelfde kiem, een pathologische situatie die nu heel onze samenleving tart, willens nillens. We zoeken naar oplossingen binnen het courante systeem en trachten met man en macht die berg weg te werken, letterlijk. Het systeem leidt tot maatschappelijke spanningen waarbij verschillende meningen haaks op elkaar staan, pro- en contra hebben gelijk naargelang hoe we het probleem belichten, de verdeeldheid ongezond. Conflicterende berichtgevingen laten vermoeden dat niemand er nog vat op heeft, dit wekt een collectieve onzekerheid die ons op verschillende manieren laat reageren. Zowel het systeem als de samenleving raakt in een impasse en verschillende tendensen worden onhoudbaar. Chaos, conflict, crisis en depressie zijn de gespreksonderwerpen bij uitstek, allerminst een prettig verhaal wat kan uitmonden in een volgende mondiale catastrofe. Dit alles kan begrepen binnen het blauwe gedeelte in het beeld
Breekpunt
Het grijze gedeelte weerspiegelt een andere manier om hetzelfde probleem te benaderen. Het RDS doorbreekt de cirkel door de cirkel te sluiten, dit is een vreemde manier van zeggen om de 'neutraliteit van geld' terug in herinnering te brengen. A priori komt geld uit het spreekwoordelijke 'niets' en dat is oneindig, alle schulden kunnen hiernaar afgeleid worden zonder dat de schuldeiser aan kapitaalsverlies hoeft te leiden. Of we deze optie wel/niet overwegen, is een kwestie van menselijke afspraken en (politieke) besluitvorming. Anders gezegd, met het RDS maken we gebruik van hetzelfde systeem op basis van (her)nieuwde afspraken, doch hoeven we niet het kind met het badwater weg te gooien. Immers, het is nog steeds mogelijk om het hedendaagse schuldensysteem te blijven gebruiken, middels het RDS kunnen we ons wel ontdoen van een uit de hand gelopen situatie. In deze zin is het RDS als neutraal en tijdloos te beschouwen, eeuwig toepasbaar in noodsituaties zoals we heden ervaren. Hoe we dit alles kunnen (her)interpreteren, laten we vooralsnog buiten beschouwing.
Chaos en orde
Verschillende interpretaties hebben vaak de neiging om ons in verwarring en conflict te brengen, dit wordt bekrachtigd wanneer we daarenboven een non-conforme handelswijze introduceren. Verschillende drijfveren en aspiraties maken van dit alles een caleidoscoop aan allerhande waardoor transparantie en orde zoek geraakt, geenszins een vruchtbare bodem om succes te boeken. Het geheel aan cijfers, letters en interpretaties is makkelijker te doorgronden wanneer we terugkeren naar onze boekhoudkundige hokjes. De 'neutraliteit van geld' betekent dat geld werkt als een 'sluier' en dat er a priori geen oorzakelijk verband bestaat tussen de geldhoeveelheid en de reële economie, elke waardering is immers subjectief. Extreem gesteld kunnen we elk 'hokje' een andere waarde toekennen en om de balans te laten kloppen muteren we (+/-) het 'eigen vermogen' voor het saldo. Redelijkerwijs doen we zoiets niet, technisch is het wel mogelijk waarbij elke wijziging tot een reactie zal leiden, dit afhankelijk van ieders drijfveer die op zich subjectief en variabel is. Specifiek voor de schulden volstaat onderhavig referentiekader om de methodiek in kwalitatieve zin duidelijk te maken, de getallen en aantal spelers kunnen variëren.
Verbluffende eenvoud
Zoals ook Bernard Lietaer terecht stelt, zou geld voor ons moeten werken en niet andersom, het wil zeggen dat we niet met 'man en macht' getallen van het ene hok naar het andere dienen te 'sjouwen' dan wel die getallen kunnen verschuiven op een louter technisch manier. Uiteindelijk zegt het RDS niets anders dan dat, een verbluffend eenvoudig idee dat heel onze samenleving raakt, 'hoe' is een kwestie van (financiële) ethiek en besluitvorming. Het verschil tussen concurrentie en co-creatie mag hier tot uiting komen, wanneer ieder vanuit z'n eigen 'hokje' aan geld tracht te komen, is dat onvergelijkbaar anders dan wanneer we er een globaler visie op nahouden. Concurrentie hoeft a priori geen slecht verhaal te zijn aangezien we elkaar uitdagen om beter te doen, het wordt pathologisch wanneer dit ontaardt in een regelrechte strijd om het geld. Op dat moment wordt onze economie omgetoverd tot een levensecht 'monopolyspel' met een rechtstreekse impact op onze manier van denken en handelen. Geld, bezit en macht worden dan het streefdoel, de getuigenissen legio. Binnen dit denkkader wordt de complexiteit drastisch verhoogd door toevoeging van louter speculatieve elementen en met de opkomst van de ICT inmiddels verheven tot een kunst op zich. De dominantie van dit spel maakt dat we ons - willens nillens - conformeren om er niet het slachtoffer van te worden, in volledige tegenstelling staat de verbluffende eenvoud van het RDS. Als een bliksem bij heldere hemel kan het RDS een andere wending geven aan deze tendensen, net omwille van de strijd wordt dat echter niet steeds gezien, een domper op de feestvreugde.
Belangen
De strijd om geld consumeert quasi letterlijk onze gedachten en handelen, heel onze samenleving is hieraan onderworpen waardoor het invoegen van sociaal innovatieve elementen een haast onmogelijke opgave lijkt. Dit is opmerkelijk paradoxaal, de eenvoud van het RDS krijgt geen toegang terwijl amper iemand nog weet hoe we uit deze impasse kunnen geraken. Een ideaal scenario zou eruit kunnen bestaan dat de G20 het sociaal innovatieve idee oppikt en in een vorm giet opdat een vreedzaam transformatieproces zich kan voltrekken. Technisch gezien geen probleem, dialoog is een eerste stap in dit proces. Echter, proefondervindelijk stellen we vast dat deze eenvoudige opdracht zowaar de moeilijkste blijkt, hoop slaat om in een gevoel van onmacht dat zich vertaald naar een reeks stereotiepe uitspraken die niets aan het toeval overlaten. Maar ook hier geen gebrek aan studiemateriaal, in het werk van Erich Fromm (angst voor vrijheid) vinden we een mooie benchmark om deze bijna ongeloofwaardige situatie te verklaren. We horen het vaak zeggen 'de belangen zijn te groot', het is een uitspraak die voor interpretatie vatbaar is. Het RDS biedt ons verlossing van een immense schuldenberg die heel onze wereld treft, in het verlengde een cascade aan gevolgtrekkingen die een vreedzaam herstelproces in versneld tempo toelaten, over welke 'belangen' spreken we dan? Het is absurd en verontrustend tegelijkertijd, we leven in een wereld die zonder probleem raketten de ruimte instuurt, het verschuiven van een aantal getallen blijkt (vooralsnog) onmogelijk? De sociaal-democratisch impact is immens, als co-creatieve samenwerking niet mogelijk blijkt dan kan een 'solo slim' actie misschien wel het proces op gang brengen, wat bedoelen we?
Domino
Onder het motto 'vijf minuten politieke moed' kunnen we een wilde suggestie opperen in die zin dat een land het voortouw neemt en hiermee een domino in gang zet. Het is dit scenario dat onderwerp is van deze casus, stel dat een land haar staatsschulden 'simpelweg' laat wegvloeien naar een daartoe bestemde rekening (bv 'reverse debt system'), tot welke gevolgen zou een dergelijke actie leiden? In deze oefening doen we beroep op uw verbeeldingskracht, welke argumenten pro en contra komen op ons pad en waarom? De argumenten contra kunnen we verzamelen en later terug in beschouwing nemen, op deze manier kunnen we - vrij van deze obstakels - het proces laten geschieden om zodoende de sociale impact correct te kunnen meten. Een dergelijke methode is eigen aan brainstormsessies, het betekent dat het denkproces niet vroegtijdig afgebroken wordt en andere zaken zich kunnen onthullen. Deze 'onthullingen' zijn aspecten waar we nu misschien nog niet aan denken maar kan het proces op zich wel bespoedigen, dit gebeurt vooral wanneer de voordelen van het RDS steeds duidelijker worden. De oefening zegt echter niet dat het RDS ook doorgevoerd zal worden maar op z'n minst krijgen we meer zicht op wat het betekent. Het geeft ons een extra optie waarna de menselijke keuze bepalend wordt, een proces dat wel/niet belemmerd wordt door de obstakels die we eerder hebben afgezonderd. Met dit denkexperiment willen we finaal komen tot SWOT- en SROI-analyses, onderhavig beeld dient als extra vingerwijzing.
Praktische filosofie
Voor deze casus creëren we een zo ruim mogelijk contextueel speelveld, als grondslag komt de procesfilosofie hiervoor in aanmerking. Ook hier is het aanbod aan inspirerend studiewerk immens, zo bestaan er verschillende zienswijzen over de werkelijkheid die we ervaren. Eén van die concepten is de ‘pragmatische waarheid’ die een relatie legt met onze 'belangen'. Volgens dit concept is een ervaring ‘waar’ als deze ervaring het individu helpt om een probleem op te lossen of om een situatie meester te worden. Ervaringen of overtuigingen worden beschouwd als handelingen zoals alle andere handelingen, en ware ervaringen en overtuigingen zijn die ervaringen en overtuigingen die positieve consequenties hebben. Pragmatisten hebben kritiek op het correspondentieconcept van waarheid, omdat ze vinden dat dit weinig met het alle daagse leven te maken heeft. Zij willen een mensgerichte theorie en zeggen, iets is waar omdat het waarde voor iemand heeft. Dit concept is dus subject betrokken en probeert niet het subject uit te schakelen. Waarheid is hier valuatie, iets is waar als het samenhangt met onze belangen, iets is niet waar als het niet samenhangt met onze belangen.
(23) vorige
(25) volgende